Projenin Kapsamı
Okuryazarlık becerileri, bireylerin hem akademik hem de günlük yaşamda bilgi, beceri ve potansiyellerini geliştirmelerine olanak sağlayan hayat boyu öğrenme süreçlerinin temelini oluşturmaktadır (Tyner, 2014; UNESCO, 2022). Okuryazarlık becerileri eğitim programlarının her kademesinde önem taşımaktadır. İlkokul’un ilk yıllarında öğrenciler, okuma ve yazma becerilerini kazanmayı öğrenmekte ve daha sonra ki eğitim kademelerinde ise okuryazarlık becerilerinin kullanarak ilgili içeriğe ulaşmaktadır (Graves, Juel ve Graves, 1998; UNESCO, 2009). Okuryazarlık becerileri bireylerin eğitim hayatları için temel teşkil etmektedir. Boylamsal araştırma sonuçları ilkokul okuryazarlık becerilerinin bireylerin ileriki dönem okuryazarlık becerilerinin ve akademik başarılarının yordacısı olduğunu göstermektedir (Björn, Aunola ve Nurmi, 2016: Sparks, Patton ve Murdoch, 2014; Verhoeven ve Van Leeuwe, 2008). Benzer şekilde araştırmalar okul öncesi dönem erken okuryazarlık becerilerinin de ilkokul okuryazarlık becerilerinin öncülü olduğunu ortaya koymaktadır (Manu, Torppa, Eklund, Poikkeus, Lerkkanen ve Niemi, 2021; Suggate, Schaughency, McAnally ve Reese, 2018 ). Bu nedenle geçmişten günümüze dünya genelinde eğitim programlarının temel amaçlarının başında yetkin okuryazar bireyler yetiştirmek gelmektedir (UNESCO, 2009). Genel olarak değerlendirildiğinde okuryazarlığın, bireylere değişim sürecine uyum sağlama, değişimin üstesinde gelme, değişim sürecine ve topluma katma değer katma gibi önemli kazanımlar sağladığı söylenebilir. Ayrıca bireylerin bilgileri, olguları ve durumları anlamlandırabilme, yorumlayabilme, çözümleme, değerlendirme ve etkili iletişim kurma gibi zihinsel becerilerine katkı sağladığı ifade edilebilir. İlave olarak uluslararası kurum ve kuruluşların hazırladıkları raporlarda (UNESCO, 2006; Uluslararası Okuryazarlık Derneği, 2021) okuryazarlıkla eşitlik arasında güçlü bir bağ bulunduğu ve okuryazarlığın eşitsizliği azaltmanın önemli bir yolu olduğu vurgulanmaktadır. Düşük okuryazarlık seviyeleri; yoksulluk, işsizlik, sosyal dışlanma, bilgi ve fırsatlara sınırlı erişim gibi çeşitli eşitsizlik biçimleriyle ilişkilidir. Düşük okuryazarlık becerilerine sahip bireyler durumlarını iyileştirmek için ihtiyaç duydukları kaynaklara erişemeyebileceğinden bu durum, eşitsizliğin devam etmesine yol açabilir. Dolayısıyla eşitsizliği ortadan kaldırmak için okuryazarlık becerileri önemli etmenlerden biridir.
Günümüz şartlarından okuryazarlık becerisi yüksek bireyler yetiştirmenin en sistematik ve etkili yolu eğitimdir. Eğitim aracılığıyla bireylerin bütüncül gelişimlerinin desteklenmesi ancak onların bilişsel, duygusal, ahlaki, kültürel ve sosyal gelişimlerinden kaynaklı ihtiyaçların karşılanması ile mümkün olmaktadır. Bu ihtiyaçların karşılanması için ise ders içeriklerinin kapsamının, sunumunun ve öğretiminin bilgiyi kazandırma odaklı olmasından daha çok beceriler, değerler, kültürel ögeler, disiplinler arası etkinlikler gibi bileşenlerle içerik formlarının ve öğretim yollarının zenginleştirilmesi ile mümkün olacağı ifade edilmektedir. Okuryazarlığın artan sayıda ki çeşitleri (dijital, veri, çevre ve finans gibi) göz önünde bulundurulduğunda her bir okuryazarlığı bağımsız bir ders bağlamından öte öğretim sürecine bütüncül olarak entegre edilmesi önem teşkil etmektedir. Böylelikle okuryazarlık becerileri, bütün derslerin farklı içerik formları ile beslenmesi, öğretim sürecinin çeşitlendirilmesi ve zenginleştirilmesine olanak sağlayacaktır. Öğretim sürecinin çeşitlendirilmesi ve zenginleştirilmesi ise önemli bir öğretmen yeterliği ve yetkinliğidir. Öğretmenlerin okuryazarlığın değişen yapısını, türlerini ve okuryazarlık becerilerinin öğretim sürecine nasıl entegre edileceğini bilmesi, planlama ve uygulama becerilerine sahip olması gerekmektedir.
Bu proje sonunda öğretmenlerin aşağıdaki hedeflere ulaşmaları beklenmektedir:
1. Okuryazarlık beceri kavramını tanımlar ve okuryazarlık türlerini bilir.
2. Okuryazarlık becerilerinin yapısal özelliklerini kavrar.
3. Okuryazarlık becerileri ile öğrencilerin sosyal duygusal gelişimleri arasındaki ilişkiyi kavrar.
4. Öğretim sürecine yönelik entegrasyon biçimlerini bilir.
5. Aradisiplin kavramını tanımlar ve Aradisiplin olarak okuryazarlık becerilerini öğretim sürecine entegre eder.
6. Okuryazarlık beceri türlerinden herhangi birini herhangi bir ders kapsamında öğretim sürecine nasıl entegre edeceğini bilir.
7. Öğretim sürecine yönelik etkili öğretim stratejilerini kavrar.
8. Etkili bir öğretim süreci tasarlar.
9. Okuryazarlık becerilerinin öğretim sürecine entegre edilmesine yönelik bir ders planı hazırlar.
10. Okuryazarlık becerinin entegre edildiği öğretim sürecinin ölçme ve değerlendirmesinin nasıl yapılacağını bilir.
Sunulan bu etkinlik kapsamında, eğitim bilimleri alanında lisansüstü öğrenim gören öğretmenlerin yukarıda belirtilen hedeflere ulaşılması planlanmaktadır. Bu amaca yönelik MEB tarafından 2023 yılında hazırlanan ve yayınlanan K12 Beceriler Çerçevesi Türkiye Bütüncül Modeli raporu temel referans kaynağı olarak ele alınacaktır. Bu raporda okuryazarlık becerileri ayrı bir komisyonla çalışılarak ayrı bir başlık olarak yer almış, okuryazarlık becerileri kavramsal olarak yeniden tanımlanmış, yapısal özellikleri açıklanmış, okuryazarlık beceri türleri tanımlanarak bütünleşik becerileri, süreç bileşenleri ve kademlere göre (ilkokul, ortaokul ve ortaöğretim) performans göstergeleri belirlenmiş ve bununla ilgili temel bilgiler ek 1’de verilmiştir. Bu etkinlik kapsamında eğitim verecek öğretim elemanlarının çoğunluğu K12 Beceriler Çerçevesi Türkiye Bütüncül Modeli okuryazarlık becerileri komisyonunda görev alan öğretim elemanlarından oluşmaktadır. Dolayısıyla etkinlik eğitimde görev alacak olan öğretim elemanları alan uzmanlarından oluşmaktadır.